یکی از مقدمات نماز، قبله و جهت نماز است. خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: ﴿وَ لِکُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّیهَا﴾؛1 (برای هر امتی، قبله‌ای است). خداوند، تعیین‏ کنندۀ ‌آن قبله است. البته‌ قبله بدین معنا نیست که خداوند به این سمت است، چون خدا همه جا هست: ﴿أَینَما تُوَلُّوْا فَثَمَّ وَجْهُ الله﴾؛2 (به هر سوی رو کنید، خدا آن‏جاست).

1و2=سوره بقره 148و115

پس قبله برای چیست؟ برای این‏که در کارها و عبادت‌های دسته‏ جمعی‏ مان نظم داشته باشیم. اگر بنا بود هر کسی به هر سمت دلخواه نماز بخواند، جمعی متشتت و بی‏ نظم به چشم می‌آمدند؛ آن‏گاه غیرمسلمان‌ها مسخره می‌کردند. اما الآن هر مسلمانی در هر کجای کرۀ زمین به سمتِ‌ کعبه نماز می‏کند؛ ازاین‏رو، دایره‌های زیبایی حول یک نقطه تشکیل می‏شود و آن نقطه،‌ سرزمین بندگیِ منادیِ توحید (‌ابراهیم)،‌ منادی تسلیم (اسماعیل)،‌ مادر نمونه (هاجر) است. بنابراین، هرگاه به نماز می‌ایستد از این شخصیت‌های بزرگ یاد می‏کند؛ از حضرت ابراهیمی که خداوند فرمود: او اسوه و الگوی خداپرستان است.

حضرت ابراهیم (علیه السلام)  از آسایش خود گذشت و از منطقۀ خوش آب و هوای حاشیۀ دریای مدیترانه به سرزمین بی‏آب و علف مکه آمد، تا فرمان خدا را اطاعت کند. خداوند به او فرمود: همسر و کودک خود را را همین جا بگذار و برو! هاجر و کودک ماندند و ابراهیم (علیه السلام)  به دنبال مأموریت الهی رفت. حضرت اسماعیل (علیه السلام)  به شدت تشنه بود. هاجر از این بلندی به بلندی دیگر می‏رفت؛ هفت بار این مسافتِ‌ سیصد و چند متری صفا و مروه را رفت و برگشت. پریشانیِ مادر به اوج خود رسیده بود که ناگهان زیرِ پاهای طفل آب جوشید. و بعداً که هاجر از دنیا رفت، کنارِ کعبه به خاک سپرده شد و خداپرستان و حاجیان مأمور شدند همان طور که دورِ کعبه طواف می‌کنند، دورِ ‌قبر این مادر نیز طواف کنند.

قبلۀ مسلمان‌ها در مکه، بیت‏المقدس بود. بیت‏ المقدس نیز همواره جای مقدسی است.

چرا از روز اول به سمت کعبه نماز نخوانده‌اند؟ داخل کعبه پر از بت بود؛ ‌هم داخل کعبه، هم بام کعبه و هم دور تا دور کعبه، به تعداد روزهای سال بت بود! اگر مسلمان‌ها به سمت کعبه می‌ایستادند، به بت‏ پرستی متهم می‌شدند، تا سیزده سالی که مسلمان‌ها در مکه بودند، به سمت بیت‏ المقدس نماز می‌خواندند.‌ در مدینه هم تا چند سالی به سمت بیت‏ المقدس نماز می‌خواندند.

یهودیان طعنه زده و می‌گفتند: اسلام، شاخه‌ای از یهودیت بوده و دین مستقلی نیست، چراکه قبلۀ مستقلی ندارد. پیامبر گرامی اسلام (صلی الله و علیه و آله)  غصه می‌خورد و شب‏ها به آسمان نگاه می‌کرد و سخنی نمی‌گفت. آیه نازل شد:

﴿قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاءِ، فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا﴾؛ ما  نگاه کردنت را به آسمان می‌بینیم ، می‌دانیم نظرت این است که یک قبله‌ مستقل می‌خواهی، به زودی یک قبله‌ای که تو را راضی کند به تو خواهیم داد.

هنگامی که پیامبر دو رکعت از نماز ظهر را خوانده بود، خداوند‌ جبرئیل را فرستاد و او کتف‌های پیامبر (صلی الله و علیه و آله)  را از سمت بیت‏ المقدس به سمت کعبه چرخاند. وقتی زائران بیت‏ الله‏ الحرام به مدینه می‌روند، یکی از جاهایی که بازدید می‌کنند، «مسجد قبلتین» است. در آن هنگام آیه نازل شد: ‌ای پیامبر! بعد از این به سمت کعبه نماز بخوان! ای مسلمان‌ها! در هر کجایی که هستید، به سمت مسجد‌الحرام نماز بخوانید.

علاوه بر نماز خواندن، مستحب است که مسلمان‌ها وقتی می‌خواهند غذا بخورند یا بخوابند و یا قرآن بخوانند، به سمت قبله باشند. معنای قبله این است که: من رنگ دارم، جهت دارم و‌ خنثی نیستیم؛ مثلاً گاهی اوقات کاندیدای نماینده مجلس شورای اسلامی می‌گوید: در مسائل سیاسی، جهت خاصی ندارم؛ البته فکر می‌کند جهت ندارد؛ او هم جهت دارد. در این دنیا کسی نیست، مگر این‏که جهت دارد.

 قرآن  از ما می‌خواهد جهتِ‌ شفاف روشنی را اعلام کنیم. همین که می‌ایستیم به سمت قبله، یعنی: سمت و سوی ما ابراهیمی، اسماعیلی و هاجری است. یعنی ما مخالف مشرکان هستیم.

هم‏چنین در احکام فقهی آمده: بعضی از کارها مانند دستشویی رفتن، رو به قبله و پشت به قبله، گناه و حرام است. بنابراین، کعبه و قبله حرمت بسیاری در دین اسلام دارند.

کسانی که به مسافرت می‌روند برای پیدا کردن قبله، می‌توانند قبله‏ نما همراه داشته باشند.

 از ‌شش ـ هفت روش برای پیدا کردن قبله وجود دارد و‌ در رساله‌های عملیه به این روش‏ها اشاره شده است؛ برای مثال، محراب مساجد، قبرهایی که در قبرستان‌های مسلمان‏هاست (چون آن‏ها را به سمت قبله می‌خوابانند)، کهکشان راه شیری به سمت قبله است، ستارۀ قطبی، طلوع و غروب خورشید و... . شایان ذکر است، قبله ایرانی‌ها به سمت جنوب غرب است.

در جایی که جهت قبله را نمی‏دانیم باید سؤال کنیم تا مطمئن شویم. و اگر کسی پرس و جو کرد و بعد از نماز متوجه شد نمازهایی که خوانده، به سمت قبلۀ درست نبوده، از نظر فقهی حکمش این است که حالا که پرس و جو کرده (در صورتی که انحراف کمتر از 90  درجه بوده باشد) نمازهای گذشته صحیح است، وگرنه باید تدریجاً قضا کند. اما اگر بیش از این اندازه با قبله‌ای که باید به سمتش  نماز می‌خواند اختلاف دارد، مجدداً‌ باید آن نمازها را قضا بکند.

در هر نمازی باید از حضرت ابراهیم (علیه السلام)  و همسرش هاجر (علیها سلام)  یاد می‌کنیم؛ همان شخصیتی که به تنهایی با بت‌ها مبارزه کرد و قرآن دربارۀ او می‏فرماید: ابراهیم یک امت بود.

جالب این‏جاست که حتی خانواده و‌ بستگانش با او مخالفت می‌کردند. ابراهیم (علیه السلام)  با آن‏ها بحث می‌کرد، احتجاج می‌کرد، مناظره می‌کرد و وقتی تنهای تنها شد، مبارزه را رها نکرد؛‌ روز تعطیل به بت خانه آمد، بت‏ها را شکست و تبر را به گردن بت بزرگ انداخت. و وقتی آمدند گفتند: چه کسی ممکن است این کار را کرده باشد؟ گفتند: شاید جوانی به نام ابراهیم این کار را کردم باشد. ما در هر نمازی باید این مسائل را یادآوری کنیم.

به این سمت نماز بخوان، به معنای این است که شخصیت، زندگی و‌ آرمان‌های ابراهیم را فراموش نکن. مسلمانان باید در عبادت رو به کعبه بایستند؛ حتی گوسفند یا گاوی ذبح می‌کنند، باید به سمت قبله باشد تا گوشتش حلال و قابلِ ‌خوردن باشد.

آری، کعبه یادگارِ مبارزات ابراهیم، ‌اسماعیل،‌ هاجر و حضرت‌ محمد (صلی الله و علیه و آله)  است و حضرت مهدی(عج) از این نقطه ظهور خواهد کرد و جهان را پر از عدل و داد می‏کند، هم‏چنان که پر از ظلم و ستم شده بود.